De staatsagent die toezicht hield op KLM tijdens de periode waarin het bedrijf miljarden euro’s staatssteun kreeg, vindt de antwoorden van demissionair minister Steven van Weyenberg (Financiën) op vragen van Kamerlid Tom van der Lee onder de maat en vult aan.
Dit gebeurt in een bijlage van een brief van de staatsagent aan de Eerste Kamer. De brief bleek tijdens het debat van dinsdag jongstleden niet bekend bij de Kamerleden, maar is nu alsnog toegevoegd aan het dossier op verzoek van de SGP.
In de aanvulling noemt staatsagent dr Jeroen Kremers de antwoorden van de minister op meerdere punten onjuist of onvolledig. Ook geeft Kremers aan dat de minister op belangrijke vragen ontwijkend antwoordt.
Toetsing Europese Commissie
Dat is bijvoorbeeld het geval bij een vraag over de eventuele toetsing door de Europese Commissie of de verleende steun wel terecht is gegeven. Bij de goedkeuring van de steun zijn de steunvoorwaarden en de toezichthoudende rol van de staatsagent nadrukkelijk ingebracht. “Indien zou blijken dat de voorwaarden door KLM niet zijn nageleefd en door de minister niet gehandhaafd, kan dat risico’s opleveren van procedures van de Europese Commissie en/of concurrenten van KLM (zoals Ryanair).”
Van Weyenberg stelt in zijn antwoorden aan Van der Lee dat KLM pas in 2023 niet meer aan de vereiste kostenreducties voldeed. “Dit antwoord verdraait de feiten. Reeds in 2021 en 2022 voldeed KLM niet aan de voorwaarden van structurele kostenreductie”, verduidelijkt de staatsagent.
Belastingontwijking piloten
Over de belastingontwijking door piloten is Van Weyenberg evenmin open. In de overeenkomst met KLM is daarover geen voorbehoud opgenomen, terwijl de minister nu aangeeft dat er overeenstemming met de vakbonden nodig zou zijn. “Sinds het aangaan van de verplichting aan de Nederlandse Staat zijn door KLM nieuwe cao’s afgesloten waarbij deze afspraak als voorwaarden aan de bonden had kunnen worden gesteld. Dat heeft de onderneming nagelaten.”
Op de vraag van Kamerlid Van der Lee of het functioneren van de raad van commissarissen nog zal worden onderzocht, antwoordt de minister volgens Kremers te beperkt.
“De Nederlandse Staat heeft de afgelopen jaren bijna 1 miljard euro besteed aan de aankoop van aandelen in het moederbedrijf van KLM. [..] Aan de Kamer zijn deze uitgaven verantwoord op grond van de doelstelling om invloed te verkrijgen in het moederbedrijf. Is die invloed aangewend om het bestuur en de commissarissen van KLM tot het voldoen aan de steunvoorwaarden te brengen?”
Verspilling van overheidsmiddelen
“Als de minister van oordeel is dat uitsluitend juridische opties begaanbaar zijn om invloed uit te oefenen, dan stelt de minister in feite dat de Staat niet de gewenste invloed heeft zonder de meerderheid van de aandelen te bezitten. Dat roept de vraag op of de minister het nodig vindt de meerderheid van de aandelen te verkrijgen danwel dat de bijna 1 miljard euro voor een minderheidsaandeel een verspilling van overheidsmiddelen is geweest”, aldus Kremers.
De Kamer wilde ook weten waarom de minister dacht dat KLM succesvol verweer zou kunnen voeren in een procedure tegen het niet naleven van de steunvoorwaarden. Kremers betoogt dat de structurele kostenreductie niet slechts werd beoogd in de voorwaarden, maar juist expliciet en formeel zijn vastgelegd. “Zo is dat ook telkens aan de Kamer medegedeeld, zowel bij de aanvang van de steunoperatie als ter verkrijging van de goedkeuring van de Kamer voor de aankoop van aandelen.” In de overeenkomst is bovendien niet opgenomen dat de eis om te komen tot structurele kostenreductie zou vervallen na beëindiging van het steunpakket.
In de vijfde voortgangsrapportage noemde de staatsagent het jaarverslag van KLM misleidend. “De minister nam geen afstand van die constatering toen hij deze rapportage toestuurde aan de Kamer. In zijn antwoord op de vragen van Van der Lee neemt de huidige minister er wel afstand van, zonder enige onderbouwing en zonder in te gaan op de gronden waarop de staatsagent met behulp van een externe deskundige tot die beoordeling kwam. Dat een externe controle is uitgevoerd door de accountant is hier geen argument, omdat de kritiek van de staatsagent ook die externe accountants betreft.”
Voorwaarden niet vervallen
Minister Van Weyenberg stelt vervolgens ten onrechte dat de voorwaarden van de staatssteun zijn vervallen na beëindiging van het steunpakket, zo stelt Kremers. “Geen enkele bepaling staat het alsnog eisen van naleving in de weg. Dat betreft in ieder geval het beëindigen van het faciliteren van mogelijke belastingontwijking door het vliegend personeel. [..] Naast het eisen van naleving kan de Staat schade claimen voor niet-naleving van de voorwaarden gedurende de steunoperatie.”
Oud-staatsagent Kremers vermoedt dat de juridische analyses die Financiën heeft laten maken over mogelijke procedures tegen KLM zijn gebaseerd op onjuiste of onvolledige aannames. “De conclusie van de minister dat een procedure weinig kans van slagen heeft, is niet adequaat onderbouwd.”
De minister heeft inmiddels besloten af te zien van een procedure voor naleving van de voorwaarden omdat dit veel geld en tijd zou kosten. “Hoe verhoudt dit argument zich tot de omvang van het steunpakket, nota bene een van de meest omvangrijke ooit in ons land?”
Niet onafhankelijk
Het ministerie liet twee juridische analyses maken, onafhankelijk van elkaar door twee advocatenkantoren. Maar beide kantoren speelden een rol in deze zaak. “Kantoor Linklaters heeft de overeenkomst opgesteld die nu door de minister niet handhaafbaar wordt genoemd, terwijl kantoor PelsRijcken hiervoor werd gepasseerd als vast advocatenkantoor van de Staat. Beide kantoren zijn dus niet gekwalificeerd voor een onafhankelijke review.”
Op de vraag van Van der Lee waarom de minister niet voldoende belang ziet om nakoming van de voorwaarden alsnog af te dwingen, antwoordt Van Weyenberg opnieuw “onvolledig en onjuist”.
“Nergens blijkt dat het terugbetalen van de lening en beëindiging van de garantie de hoofdverplichting uit de overeenkomst was of dat andere verplichtingen minder belangrijk zijn. Evenmin staat vast dat het al dan niet lijden van vermogensschade maatgevend is voor het slagen van een juridische procedure. [..] Overigens heeft de Staat wel degelijk schade geleden, immers zijn miljarden euro’s aan publieke middelen oneigenlijk besteed doordat niet aan de door de Staat en de Kamer gestelde voorwaarden is voldaan. Nog afgezien van de zeer omvangrijke subsidie voor KLM in de vorm van niet-marktconforme rente en garantievergoeding. Immers wilde de markt aan KLM tegen geen enkele rente financiering verstrekken.”
Uit de wind houden
Uit de aanvullende antwoorden van de staatsagent blijkt duidelijk dat het kabinet op dubieuze gronden afziet van een procedure tegen KLM die juist vrij kansrijk zou zijn. Het bedrijf wordt om onduidelijke en niet-onderbouwde redenen uit de wind gehouden, zelfs als dit de geloofwaardigheid van de overheid en het vertrouwen in de politiek ernstig schaadt.
Op 27 maart 2024 debatteert de Tweede Kamer opnieuw over de kwestie. Daarna volgt mondeling overleg met de minister in de Eerste Kamer.
Sla dit artikel op in uw favorieten
Winny Lieverst
Nog bestudeert of dat Jet Bleu nog enige link heeft met AFA. Dit is vooralsnog niet het geval. De eigenaar is wel iemand met een Nederlandse naam.
Winny Lieverst
Door verder te spitten in de coronasteunmaterie blijkt dat de coronasteun al (gedeeltelijk) is afgelost? De steun zou volgens minister Kaag niet goed zijn aangewend. Een rechtzaak door de Staat tegen de KLM ging teveel kosten met zich meebrengen volgens de minister? Dus de KLM heeft nog meer macht dan de Staat of hangt de ‘vlieger’ constant aan het infuus van de Staat en is men bang dat er een beerput wordt opengetrokken.
Al met al weer een vreemde gang van zaken.
rrustema
Dat kan dan ook een verklaring zijn waarom KLM niet door krimp van Schiphol gehinderd moest worden bij de explosie van vliegverkeer na de pandemie: “iedereen wilde vliegen” en stilletjes liet de Staat dat ook gebeuren omdat het de inkomstenbron vormde om de coronasteun mee af te lossen. Het zou politiek explosief zijn als de Staat voor miljarden in het schip zou gaan door eerst KLM miljarden te lenen en dan het terugbetalen moeilijk te maken door de krimp door te zetten.
Hoe dan ook, de vraag is of de Staat zich nu wèl volledig terug kan trekken uit KLM. Liefst zonder verlies. Aandelen verkopen aan onnozele investeerders die erop vertrouwen dat KLM altijd wel door de Staat gered zal worden.
Winny Lieverst
Jet Bleu heeft slots op Schiphol gekregen tot 29 oktober 2024. Daarna wordt het e.e.a. opnieuw bekeken.
Anton
De eerlijke rapportage van de Heer Kremers wordt gewoon genegeerd. Dit komt me bekend voor, doet me denken aan aan Pieter Omtzigt en Renske Leijten omtrent de toeslagaffaire. Renske is uit de politiek gestapt, ze kon er niet langer tegen. Ik hoop dat de Heer Kremers volhoudt want het is wel om dol van te worden.
Rob
Wat een vullis allemaal in Den Haag.
Alles om de luchtvaart te believen
W Lieverst
Als de Staat het belang in AFA nu eens verkoopt en Parijs volledig zeggenschap krijgt, dan is het probleem Schiphol misschien wel opgelost. De aandelen staan nu boven de 12 euro, dus tel uit je winst.
rrustema
Is ergens te vinden hoeveel aandelen, van nu €12, de Staat heeft? Ik ben benieuwd hoeveel we al verloren hebben sinds de aankoop. Maar inderdaad, snel onderhands verkopen aan Macron. Is goed voor beide partijen. Een plotse verkoop door de Staat zal AFKLM in de problemen brengen. Meer aandelen voor de Franse Staat vinden ze vast fijn. Of niet, maar dan kan je ze dreigen met de aandelen publiekelijk te verkopen.
Marcel
KLM heeft 10 aandelen samengevoegd tot 1 aandeel, vandaar de waarde van €12 euro. Het originele aandeel was dus slechts €1,20 waarde
Rob Van der Wel
Wederom respect voor staatsagent Kremers, iemand die zich niet weg laat zetten. Fijn dat er nog eerlijke mensen zijn.
Winny lieverst
Het was al opgevallen dat de koers van het aandeel de laatste tijd flink was gestegen. Dan denk je snel aan inside information van groot aandeelhouders en/of de Staat. Er heeft echter een omgekeerde splitsing plaats gevonden. Er staan 2,6 miljard aandelen uit waarvan 9,3 % van de Nederlandse Staat. Toch maar snel verkopen lijkt me het beste. Dit ten behoeve van dijkverzwaring en zandsuppleties voor de kust. Mijn vertrouwen in Boskalis ed. is toch een stuk groter dan het vertrouwen in de KLM.
Wanneer komt dat waterstof-gebeuren eens van de grond, waar zo over wordt opgeschept, niet alleen door de KLM maar ook door heel technisch in Nederland.
Winny lieverst
Wat ik er kan van vinden is dat de Staat voor ruim 700.000.000 euro een belang heeft genomen in AFA, dat bij elkaar neerkomt op een totaal belang van 9,3%. Dit is in het geniep gedaan door Wobke Hoekstra, dus zonder de Tweede Kamer te raadplegen. De aankoop koers was toen 12,35 euro per aandeel. Pin mij er niet op vast; dit is volgens bronnen in de media.
Interessant is om precies te weten te komen hoe het zit met de coronasteun. Er zat voor AFA een mogelijkheid in om voor 2,4 miljard leningen op te nemen ten laste van de belastingbetaler ( een soort blootstelling). Is die 2,4 miljard daadwerkelijk benut of gedeeltelijk benut door AFA en waarvoor zijn deze leningen aangewend? Daar zit misschien een zwakke schakel die door tegenstanders van de industrie te benutten is. Ook rijst de vraag of deze leningen niet voor verduurzaming diende te worden aangewend?
rrustema
Een miljard aan aandelen gekocht met belastinggeld! Als de Staat die in 1 klap verkoopt zijn ze ook gelijk nóg minder waard omdat het een signaal is dat KLM geen staatsbescherming meer geniet. Beurswaarde gaat dan als een baksteen naar beneden, elke investeerder die er eventueel nog in zat trekt zijn handen ervan af. Alleen de Franse staat blijft nog over als geldschieter. Misschien die overhalen om de aandelen over te nemen?
Dure hobby die luchtvaart. Zoals Richard Branson al zei, het is een goede manier om miljonair mee te worden. Als je als miljardair begint. “If you want to be a millionaire, start with a billion dollars and launch a new airline.” om precies te zijn.
Winny lieverst
Dit moet je niet aankondigen. De aandelen overboeken naar Bermuda en daar de order inleggen; dezelfde manier om de dividendbelasting te omzeilen.
rrustema
eh… ik ben niet zo thuis in die materie. Ik begrijp het niet. Dus een rechtspersoon oprichten elders (of meerdere?) die niet in verband te brengen is met de Nederlandse Staat, de aandelen onderhands overdoen aan ze en via die tussenpersonen ze te koop aanbieden aan onnozele investeerders?
Is politiek gezien natuurlijk wel beter om onnozele investeerders voor de verliezen op te laten draaien in plaats van een bevriende EU-lidstaat.
Dan nog vraag ik me af of er genoeg onnozele investeerders zijn om al die aandelen van de Staat (via die omweg) op te kopen. Het zal toch onvermijdelijk voor een waardedaling zorgen?
Winny lieverst
Het gebeurt nu ook om de dividendbelasting te omzeilen. Het is meer als geintje bedoeld. Met die waardedaling valt het in eerste instantie wel mee. Je kunt de aandelen ook in plukjes verkopen.
Wel is het zo dat als het belang van de Staat in de KLM verkocht wordt, de zeggenschap in Parijs komt te liggen en een gedeelte van de intercontinentale vluchten naar Parijs verhuizen en er meer rust rondom Schiphol komt.
Door de nota over de nieuwe indeling van het luchtruim uit 2022 eens door te spitten, blijkt dat de burgers opnieuw geen zeggenschap hebben in hetgeen er op stapel staat.
rrustema
“een gedeelte van de intercontinentale vluchten naar Parijs verhuizen” is wel interessant om even op door te kauwen.
Mogelijk zal AFKLM inderdaad intercontinentale vluchten verhuizen naar Parijs, maar dat impliceert dat het problematische hubmodel dan (meer) naar Aéroport Paris-Charles de Gaulle verkast.
De angst bij Nederlanders en beleidsmakers hier is dat Nederland minder aantrekkelijk is als er minder vluchten zijn. Logischer zou zijn om te verwachten dat als er vraag is naar vluchten op Amsterdam er altijd wel maatschappijen zijn die ze willen uitvoeren (een JetBlue ofzo).
Zodra KLM een volledig Franse maatschappij is kan de luchthaven ook kiezen om te krimpen omdat die Fransen minder grip om de lokale politiek hebben dan KLM nu heeft. Dat zie ik als voordeel.
Andersom ook, KLM wil niet dat ze volledig Frans worden omdat er vanuit Parijs minder invloed op Den Haag kan worden uitgeoefend. Dus moeten nationalistische sentimenten over de nationale trots maximaal opgepompt worden.
Maar waarschijnlijker is dat ‘Parijs’ de luchthaven Schiphol zal beschouwen als een tweede vliegveld voor Parijs, maar dan iets noordelijker gelegen, verbonden met een onbetrouwbare ‘metro’ van Eurostar. Te gebruiken als een ‘overflow’ voor hun eigen hubmodel. Passagiers uit het noorden van Europa wordt naar Schiphol geharkt en het zuiden van Europa naar Parijs. Nog steeds problematisch.
Ideaal zou nog steeds zijn om het onderdeel KLM volledig failliet te laten gaan. Als het AFKLM niet meetrekt in de val dan vrees ik dat AirFrance de KLM-slots overneemt en Schiphol zal vullen. Tenzij veel van de landingsrechten die KLM bezit niet overdraagbaar zijn naar de moedermaatschappij en dan verdwijnen. Dat zal een grote krimp betekenen. Maar hoe dat zit kom ik niet achter.