Een extra ‘investering’ van 220 miljoen euro in Air France-KLM (AFKL) schendt niet alleen de eigen gedragsregels van de overheid, maar ook die van de OESO en de Verenigde Naties. De Eerste en Tweede Kamer kunnen staatsrechtelijk gezien niet anders dan deze transactie blokkeren.
Wat is het geval? De Staat heeft een vastgesteld beleid voor het ‘aangaan en afstoten van staatsdeelnemingen’. Daarin staat onder meer te lezen dat “een staatsdeelneming moet als vennootschap in staat zijn om een rendement te behalen op zijn producten of diensten. Deze moeten passen bij de risico’s die met de ondernemingsactiviteiten gepaard gaan. En waarbij de (financiële) continuïteit van de onderneming wordt gewaarborgd.”
De regels voor staatsdeelnemingen zijn er niet voor niets. Ze dienen om te voorkomen dat de overheid publieke middelen investeert met onduidelijke doelstellingen of in bedrijven die niet handelen in het publieke belang. Daaronder vallen ook bedrijven die onvoldoende rekening houden met het klimaat, de natuur en de omgeving waarin zij opereren.
Magere financiële resultaten
Het pompen van extra geld in AFKL staat haaks op deze regels. Opgeteld over de afgelopen twee decennia heeft het bedrijf nauwelijks winst gemaakt en lange tijd geen dividenden uitgekeerd. De ondernemingsrisico’s staan in geen enkele verhouding tot de financiële resultaten. De miljarden overheidssteun die tijdens de pandemie naar het bedrijf vloeiden, komen daar nog eens bovenop.
Om nog maar te zwijgen over de vereiste continuïteit. Die is bij AFKL slechts te garanderen door voortdurende staatssteun. Niet alleen in de afgelopen corona-periode, maar al sinds de oprichting van het bedrijf in 1919, aldus het veelgeprezen boek ‘De blauwe fabel‘ van onderzoeksjournalist Ties Joosten.
Beleggers hebben het geloof in het aandeel dan ook allang opgegeven. Volgens het register van de Autoriteit Financiële Markten staat het stuk in de top drie van aandelen waarop ‘short’ wordt gegaan. Dit betekent dat beleggers verdere koersdalingen verwachten, hun inleg daarop inzetten om zo te profiteren van de neergang van het bedrijf.
Strengere milieu- en klimaatregels
Die continuïteit staat mede zwaar onder druk door de klimaatopgave en steeds strengere milieuregels. De Europese Unie heeft duidelijke afspraken gemaakt over het terugdringen van de CO2-uitstoot, terwijl AFKL nog geen begin van een plan heeft om dat voor elkaar te krijgen.
Mogelijk nog prangender is het stikstofprobleem. Recente rechterlijke uitspraken tonen aan dat er geen enkele ruimte bestaat om de uitstoot van stikstofoxyden te vergroten of zelfs maar in stand te houden. AFKL is een bedrijf dat verhoudingsgewijs veel stikstof uitstoot en geen alternatieven kan bieden. Met groei neemt deze uitstoot toe en zuiniger straalmotoren – nodig voor het verkleinen van de CO2-uitstoot – leveren vrijwel automatisch extra stikstofemissies op.
Groeiende uitstoot
Er zijn meer punten waarop het misgaat bij AFKL. Ondanks de klimaatcrisis koopt het bedrijf honderd nieuwe Airbussen met een optie op nog eens zestig stuks. Ieder van deze toestellen zal in de loop van de tijd een extra megaton kooldioxide uitstoten en voor nog eens twee keer zoveel aan negatieve niet-CO2-effecten veroorzaken. In totaal dus 160 megaton CO2, plus nog eens 320 megaton CO2-equivalent. Ter illustratie: Tata stoot ieder jaar zo’n 12,5 megaton CO2 uit.
Tegelijkertijd wil AFKL groeien en pas als het op de langere termijn geld gaat verdienen – fingers crossed – dat investeren in duurzaamheid. Dat is voor de aarde veel te laat, althans voor het voortbestaan van de mensheid.
Wat ook een groot gevaar is voor de operationele continuïteit van KLM is dat het bedrijf een thuisbasis heeft die niet beschikt over de benodigde natuurvergunning. Het alsnog verkrijgen van zo’n vergunning blijkt een moeizame, zoniet onmogelijke taak. Het verantwoordelijke ministerie van Landbouw draalt al twee jaar met de verstrekking ervan en milieubewegingen staan klaar om naar de rechter te stappen als zo’n permis alsnog wordt uitgereikt.
Schiphol zal moeten krimpen
De kans is groot dat Schiphol geen vergunning krijgt voor het gewenste aantal vluchten van 500.000 omdat die stikstofruimte er volgens deskundigen eenvoudigweg niet is. Een kleiner Schiphol zal het bedrijfsmodel van KLM – dat uitgaat van grote hoeveelheden overstappers die gelokt worden met goedkope vluchten om over te stappen op Schiphol – in elkaar doen klappen. Onverantwoord om op basis van dit gegeven zomaar 220 miljoen euro extra belastinggeld in het bedrijf te pompen. Toch is dat precies wat het kabinet van plan is.
KLM is een bedrijf dat bovendien onvoldoende oog heeft voor de omgeving waarin het opereert. Via het uitmelken van een achterhaald hub & spoke-model is het voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de 1,4 miljoen mensen rond Schiphol die volgens RIVM en de GGD’s gezondheidsproblemen oplopen door overmatig vlieglawaai. Om nog maar niet te spreken over de geconcentreerde uitstoot van kankerverwekkende stoffen in de directe omgeving van vliegvelden.
Desondanks pleit bijna-ex-topman Piet Elbers nog afgelopen week voor extra nachtvluchten, een bewezen bron van gezondheidsschade voor omwonenden.
Vage doelstellingen Kaag
Laten we de eigen regels voor staatsdeelnemingen er nog eens bijpakken. Die reppen van de noodzaak van een ‘welomschreven beleidsdoelstelling’. Die wordt door minister Kaag niet gegeven. Haar brief aan de beide Kamers stelt slechts ‘verwatering te voorkomen en het verkrijgen van een betere informatiepositie’. “Door deze positie kan de staat beter zicht houden op de koers van AFKL ten aanzien van belangrijke onderwerpen als duurzaamheid en gelijkmatige hub-ontwikkeling.”
Dat klinkt ontzettend vaag en is zeker geen welomschreven beleidsdoelstelling. Even verderop stelt Kaag zelfs dat “met een belang van 9,3 procent de Staat geen besluiten kan doordrukken of blokkeren”.
De regering geeft hiermee zelf al aan dat ze niets te zeggen krijgt binnen AFKL, hoe kan de investering dan ooit effectief zijn? Evenmin zijn de doelstellingen concreet uitgewerkt. Hoe denkt de regering te gaan werken aan duurzaamheid bij KLM? Kaag kijkt bovendien niet naar mogelijke alternatieven waarmee beleidsdoelstellingen wel kunnen worden gehaald, zoals het aanhalen van de wet- en regelgeving of het besteden van de 220 miljoen euro aan duurzaam grondtransport.
Achterhaalde uitgangspunten
Evenmin wordt een bredere afweging van publieke belangen gemaakt. Voorop staat het behoud van de hubfunctie. De overheid vereenzelvigt het hubmodel met het algemeen belang, terwijl de Raad voor de Leefomgeving al in 2016 heeft vastgesteld dat het mainport-beleid achterhaald is.
Wat het betekent om opnieuw geld in de hub te steken voor het recht van burgers op een veilige en gezonde leefomgeving, wordt niet eens meegewogen. Terwijl bescherming van de leefomgeving een primaire taak is van de overheid, in tegenstelling tot het exploiteren van een luchtvaartbedrijf.
Precies deze gebrekkige onderbouwing is in het verleden al meermaals onderuitgehaald door de Rekenkamer. In het rapport ‘De staat als aandeelhouder‘ uit 2015 staan tal adviezen hoe de regering beter moet omgaan met staatsdeelnemingen, ook specifiek voor de deelnemingen in de luchtvaartindustrie (AFKL, KLM en Schiphol). Die adviezen gaan voor een deel speciaal in op de hubfunctie. De overheid schermt teveel met het vermeende belang van de hub, zonder het te onderbouwen, aldus de Rekenkamer.
Internationale afspraken
En dit zijn alleen nog maar de Nederlandse regels voor staatsdeelnemingen. Maar de regering heeft zich ook gecommiteerd aan de regels van de Global Compact van de Verenigde Naties. Die wil daarmee bedrijven dwingen een betere wereld tot stand te brengen.
De tien regels van de UN Global Compact bevatten drie regels voor de omgang van bedrijven met het milieu. Aan geen van die regels kan een vliegmaatschappij voldoen. Of beter gezegd: wil voldoen. Want een oplossing is er: minder vliegen. Maar daar wil het bedrijf niet van horen.
Vervolgens zijn er nog de richtlijnen voor de internationale organisatie voor economische samenwerking, de OESO. Ook deze normen zijn leidend voor staatsdeelnemingen, zo heeft de regering zelf beslist.
Respect voor de mensenrechten
Maar daarin staat onder meer dat bedrijven de internationaal erkende mensenrechten dienen te respecteren, waaronder die op een schone en veilige leefomgeving. AFKL handelt in strijd met dat recht door medeverantwoordelijk te zijn voor een ongezonde leefomgeving van – volgens de GGD’s – 1,4 miljoen mensen die rond Schiphol leven met een te hoge geluidsbelasting.
Dit zijn voor een deel zelfs burgers die door de wet helemaal vogelvrij zijn verklaard, omdat zij geen enkele individuele rechtsbescherming genieten tegen nog meer lawaai en gevaarlijke, deels kankerverwekkende, uitstoot uit vliegtuigmotoren.
De OESO is ook van mening dat bedrijven actief beoordelingen moeten maken van de te verwachten schadelijke effecten van hun bedrijfsvoering en deze effecten dienen te voorkomen of verminderen. Dat AFKL hier geen boodschap aan heeft, blijkt wel uit het feit dat het management al vijftien jaar weet had van de ongezonde arbeidsomstandigheden van platformmedewerkers, maar niets deed met die kennis.
Groenwassen mag niet
Waar de OESO ook een broertje dood aan heeft, is het geven van oneerlijke informatie door bedrijven. Dergelijke praktijken staan een weloverwogen keuze door consumenten in de weg en dienen dan ook te worden uitgeband.
Recentelijk werd KLM nog op de vingers getikt door de Reclame Code Commissie over onterechte klimaatclaims en binnenkort start de stichting Fossielvrij Nederland zelfs een rechtszaak tegen KLM over het vermeende groenwassen.
Op 7 juni uiterlijk moet het parlement besluiten of Kaag de 220 miljoen euro kan overmaken naar Parijs. Hopelijk stellen beide Kamers zich kritisch op, maar zullen zij zoals zo vaak door de betrokken ministers Harbers en Kaag worden doorverwezen naar de Luchtvaartnota.
Daarin staat immers te lezen dat de hubfunctie van levensbelang is voor Nederland, dat het beleid gericht is op beperking van de overlast en bescherming van het klimaat. Dat is het beroemde en/en-beleid van én groei én minder schade – beleid dat nog nimmer heeft gewerkt. En ook nu is uit de vage Luchtvaartnota niet te herleiden hoe die strategie van meer vliegen met minder hinder in de praktijk te brengen is.
Integendeel: de Luchtvaartnota is een samenraapsel van wensdenken en niet te realiseren beloftes van de luchtvaartlobby. Geen enkel onderwerp is concreet uitgewerkt, waarmee de nota slechts een schaamlap is voor het doorzetten van de eigen groeiplannen zonder enige rekening te houden met het algemeen maatschappelijk belang.
Kamer kan nu wél toetsen
De aankoop van 744 miljoen euro aandelen in AFKL door toenmalig minister van Financiën Wopke Hoekstra is eerder onrechtmatig bevonden door de Rekenkamer. Eerste en Tweede Kamer hadden destijds niet de gelegenheid de aankoop te toetsen aan de wettelijke regels en de internationale afspraken.
Dat kan nu wél gebeuren, hoewel de Kamers slechts zeer weinig tijd krijgen van het kabinet. Dat de Staat al een belang heeft in AFKL en ook afzonderlijk in KLM, mag geen reden zijn deze toetsing niet uit te voeren.
Met dit artikel hopen we Kamerleden te informeren dat de aankoop van extra aandelen AFKL botst met tal van wetten, regels en afspraken rond staatsdeelnemingen. Het kabinet is te vaag met de omschrijving van de doelstellingen, de beoogde invloed zal niet worden verkregen en AFKL voldoet niet aan de voorwaarden van maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Daarom kan de aankoop eenvoudigweg niet worden goedgekeurd. Het kan niet zo zijn dat er nog meer geld in AFKL wordt gestopt terwijl we maar moeten hopen op een betere toekomst. Dat is niet uit te leggen aan de kiezer.
Kamerleden: respecteer de regels van onze democratie en stop het verspillen van nog meer belastinggeld aan Air France-KLM.
KRAMER
Dat de politiek geen boodschap meer heeft aan deze waarheid, aan verplichtingen waaraan zij volgens het geldende (Europees) recht dienen te voldoen zoals “recht op ongestoord woongenot” en “bescherming van de gezondheid van de burger” is gewoon TE GEK VOOR WOORDEN!!!!!! Ik woon hier in een gebied dat met noorden wind DAGELIJKS tot 15 uur misbruikt wordt voor laag uitvliegende toestellen, 80dB plus, over een woonwijk, soms WEKEN ACHTER ELKAAR…….!!!!!!!!!!!
Wie hiervoor verantwoordelijk is hoort gewoon achter de tralies, geen andere interpretatie mogelijk!!!!!!!
Stein
Het is weer niet te harden vandaag… Waar blijven al die ‘groenen’ die ons van het gas willen hebben? Waar zijn de klimaat pauzen? Waarom horen we jullie niet? Tata Steel wel en Schiphol niet! Hoe kan je verkopen dat we klimaatregelen moeten doorvoeren terwijl de luchtvaart nog steeds subsidie ontvangt ? Beste politici, ga eens praten met pvda-er Dick Benschop en leg hem uit dat24 x 7 vliegtuigherrie echt niet langer kan. De politiek moet in actie komen. Minder vliegen, dus accijns heffen op kerosine, btw op tickets, ect. Volgens mij heeft alleen de PVDD iets over de groei van Schiphol hun programma staan, namelijk afname van het aantal vluchten. Van de gevestigde partijen (VVD, CDA) hoeven we niets te verwachten. Voor hun is economie is belangrijker dan de gezondheid van omwonenden. En vooral: STOP DE NACHTVLUCHTEN…,welke crimineel dat ooit bedacht heeft…
rrustema
Amen. En hier is een petitie over https://stopkoopklmaandeel.petities.nl
Joris
D66 is gewoon VVD-light. Ook van me Kaag verwacht ik geen ander beleid. Tot mijn grote verbazing eens na dat alle Corona beperkingen zijn opgegeven het vliegen weer normaal geworden. Juist collega’s die hun hele leven nog voor zich hebben pakken veelvuldig het vliegtuig. Ze vliegen daarmee het klimaat waarin zij nog 60 a 70 jaar moeten leven naar de verdommenis.
En nu zie je ook weer dat alle burgers meebetalen aan dit businessmodel. Ook burgers die niet willen vliegen, ook burgers die overlast ervaren, ook burgers die in studentenwoningen willen wonen die niet mogen worden gebouwd.
Ook burgers die ziek zijn geworden van de geluidsoverlast, ook burgers die ziek zijn geworden van de kankerverwekkende uitstoot.
Ik ben benieuwd naar de nieuwe politiek waar mevrouw Kaag tijdens de verkiezingen mee schermde. Ik ben reuze benieuwd.
Loek
Mensen zeggen dat ze willen bijdragen aan het milieu, maar stappen vervolgens gewoon het vliegtuig in. En dit zijn jonge ouders met kinderen, dat is het ergste. Als er wordt gezegd dat je met “niet vliegen” een wezenlijke bijdrage levert aan het milieu lijkt het alsof ze even de vingers in hun oren doen. Het is ook onwetendheid. Laatst vroeg een ouder op de ouderavond wat de school eigenlijk doet aan afvalscheiding. Want dat was héél erg belangrijk als voorbeeld naar de kinderen. Na afloop vertelde diezelfde ouder doodleuk, kopje koffie in de hand, waar het gezin naartoe gaat met de zomervakantie. Een retourtje Noord-Amerika. Dat staat qua co2-uitstoot ongeveer gelijk aan drie a vier maanden geen afval scheiden op de school. Het is een lastige vergelijking omdat er allerlei manieren zijn om dit te berekenen, maar de vliegreis levert vele tonnen co2 op, nog los van de overige schadelijke uitstoot. Maar de nonchalance waarmee het werd verteld, daar schrik ik echt van. Het is onwetendheid maar ook een soort onwil omdat het voor veel mensen gewoon niet te verkroppen is dat veel plekken onbereikbaar worden als je het vliegtuig laat staan.
rrustema
Onbereikbaar hoeft niet. Op dit continent blijven veel bestemmingen wel over land bereikbaar, alleen je bent langer onderweg.
Voor transatlantische bestemmingen kan je weer terug naar luchtschepen zoals in de jaren 30, toen gingen er duizenden heen en weer volgens een vaste dienstregeling. Ze kunnen tegenwoordig 120km/u, iets langzamer dan vliegtuigen maar je komt er gewoon.
Het is gekkenwerk om heel veel kerosine te verbranden om aan de zwaartekracht te ontstijgen en om in de lucht te blijven. Die twee taken kan je prima oplossen met een luchtballon. Voor de voortstuwing heb je wel energie nodig, maar dat schijnt zelfs te kunnen met zonnecellen bovenop. Er is veel zonlicht daar boven de wolken.
Voor inspiratie, kijk eens op https://www.hybridairvehicles.com
De Europese Commissie moet Airbus de opdracht geven om per gisteren die dingen te gaan bouwen en te stoppen met traditionele vliegtuigen.
Peter
Goed verhaal. Met de analyses en verklaringen zit het inmiddels wel snor. Wordt het nu geen tijd te onderzoeken waarom de overheid “ziende blind” is? Welk lobby cicruit zit hier achter, hoe wordt politieke belsuitvorming beïnvloedt door bedrijfsbelangen? Zie ook rol NAM/overheid/Shell/Exxon rondom gas exploitatie G’ningen. Benschop zat toen namens Shell ook aan tafel…hoe lopen de lijntjes, welke partijen spelen hierin een rol? Hoe ziet de wereld er uit die wij nu niet zien?
Lex
Onze parlementsleden zijn al jaren ziende blind en horende doof als het om KLM gaat en Schiphol. Ik verwacht wederom geen tegenstand in de kamer. Die paar burgers rondom Schiphol die hier overlast van hebben moeten gewoon niet zo zeuren en dat geld is toch maar belasting geld deze 220 miljoen ; slechts 15 euro per inwoner
Dirk
Prachtig stuk, sterke onderbouwing en niets op af te dingen…., maar aangezien wij in een bananenrepubliek leven , gaat dit gewoon goedgekeurd worden door onze volksvertegenwoordigers….. ik heb er inmiddels weinig vertrouwen in .