De luchtvaart is een notoir lastig te verduurzamen sector. In het boek ‘De strijd om energie’ onderzoekt journalist Roy op het Veld de oorzaken van de energiecrisis en de mogelijkheden om klimaatschade te beperken. Speciaal voor SchipholWatch gaat hij in op de energieproblematiek van de vliegindustrie.
De luchtvaartsector is oerconservatief. Dat komt omdat “het systeem is ingesteld op no change“, zegt Karel Bockstael, tot 2022 duurzaamheidsmanager van luchtvaartmaatschappij KLM. “Ieder ongeluk in de luchtvaart vertaalt zich in strengere technische eisen. Het onbedoelde neveneffect is dat innovatie wordt afgeremd. Het veiligheidsdenken belemmert de transitie”, zegt Bockstael.
Het conservatisme zit vooral bij de vliegtuigfabrikanten. De Boeing 737 heeft een veiligheidscertificaat uit 1967. “Er zijn sindsdien incrementele verbeteringen geweest, maar de basistechnologie stamt uit de jaren zestig”, legt hij uit.
“Boeing is erbij gebaat zo lang mogelijk met het basisontwerp te blijven werken. Als het alternatieve ontwerpen in productie neemt, betekent dit dat ze enorme risico’s lopen. Lukt het dan wel om een goedkeuring van de autoriteiten te krijgen? Ooit zullen ze om moeten, maar ze blijven het liefst zo lang mogelijk met de gangbare modellen op kerosine vliegen.”
Duurzame luchtvaart toekomstmuziek
Er wordt volop geëxperimenteerd met duurzame technieken, maar die zetten vooralsnog weinig zoden aan de dijk. De energie-efficiency van elektrisch vliegen is hoog, maar de batterijen zijn zwaar, waardoor de actieradius beperkt is. Vliegen op elektriciteit en waterstof is voor de commerciële luchtvaart nog toekomstmuziek. De toestellen zijn er niet, en de groene stroom en de groene waterstof zijn er in onvoldoende mate.
Ondertussen is sustainable aviation fuel de boei waar de luchtvaart zich aan vasthoudt. De kerosine die KLM gebruikt is ongeveer één procent sustainable. Een nieuwe ontwikkeling is synthetische kerosine. Met waterstof en CO2 kan in een chemische installatie kerosine worden gemaakt.
KLM heeft al een vlucht uitgevoerd met 500 liter synthetische brandstof gemengd door de fossiele kerosine. Kan het de luchtvaart, die jaarlijks 170.000.000.000 liter kerosine verbruikt, op termijn klimaatneutraal maken?
Veel groene energie nodig
Voormalig duurzaamheidsmanager Bockstael vraagt zich af of het een haalbare kaart is. “Het kost heel veel energie om synthetische kerosine te maken. Voor iedere joule aan kerosine moet je 6 joule aan energie gebruiken in de productie.”
“Als alle kerosine in Nederland op deze manier duurzaam geproduceerd zou moeten worden, dan zou een tienvoud van alle in Nederland beschikbare groene stroom nodig zijn voor kerosine alleen. Dat lijkt me niet realistisch. De industrie, de staalsector, de luchtvaart, de mobiliteit. Alle sectoren claimen de volledige opbrengst aan duurzame energie. Dat past gewoon niet. Daarom moeten we uiteindelijk toch een keer van die kerosine af.”
Bockstael is ervan overtuigd geraakt dat een paar heilige huisjes in de luchtvaart overboord moeten. “Laten we de échte prijs gaan rekenen voor brandstoffen”, zegt hij. Door schade aan klimaat en milieu te verdisconteren in de prijs wordt fossiele kerosine een stuk duurder. Duurzame brandstoffen worden dan automatisch concurrerend. Vliegtickets worden duurder, maar dat zullen we volgens Bockstael op de koop toe moeten nemen.
Wie beschermen we eigenlijk?
“Vliegen moet wel toegankelijk blijven, maar wie wordt getroffen door zo’n maatregel? Slechts één procent van de mensheid veroorzaakt 50 procent van de emissies van de luchtvaart. Wie zijn we eigenlijk aan het beschermen door geen belasting te heffen op kerosine?” vraagt hij zich af.
In de tijd dat Bockstael bij KLM werkte bedacht zijn afdeling een fictieve luchtvaartmaatschappij: Fairline. “Het was een gedachte-experiment. We berekenden de echte prijs van de hele operatie. Tickets zouden flink duurder worden. Alles was duurzaam verantwoord. We hielden overal rekening mee. Ook met vermindering van de geluidsoverlast, de herkomst van de catering en de recycling van de vliegtuigen. Het zou tot een daling van het aantal vluchten leiden. Maar mensen zouden wel blijven vliegen, maar dan met een duurzame luchtvaartmaatschappij.”
Na het vertrek van Bockstael is bij KLM niets meer over het Fairline-idee vernomen. Bockstael zag te weinig duurzame progressie bij de luchtvaartmaatschappijen en besloot te vertrekken. “Ik ben daar heel intensief mee bezig geweest, en heb ook veel bereikt, maar de veranderingen gaan niet snel genoeg.”
Meer lezen? Het boek De strijd om energie; Hoe we klem kwamen te zitten tussen energiecrisis en klimaatschade is rechtstreeks te bestellen bij uitgeverij Atlas Contact.
Auteur Roy op het Veld is oud-adjunct-hoofdredacteur van het FD en voormalig hoofdredacteur van De Limburger. Hij is nu freelance journalist en spreker, gespecialiseerd in de energietransitie. Recentelijk publiceerde hij artikelen in onder meer NRC, Trouw en Vrij Nederland.
Sla dit artikel op in uw favorieten
Ed
Het verhaal klopt als een bus, al moet eerlijkheidshalve wel worden vermeld dat de benodigde elektriciteit voor de productie van synthetische kerosine helemaal niet in Nederland hoeft te worden opgewekt. De aardolie waaruit fossiele kerosine wordt gemaakt komt immers ook niet uit Nederlandse bodem, maar wordt geimporteerd. Synthetische kerosine zou veel efficienter kunnen worden gemaakt in landen met veel zon en ruimte, denk aan het midden oosten en australie.
Rob
Het is een bekend verschijnsel dat organisaties niet uit zichzelf vernieuwen. Ook buiten de luchtvaart. Alleen indien de omstandigheden daartoe dwingen zie je veranderingen tot stand komen. En de organisaties lobbyen intensief bij de overheid om voorwaarden waarmee ze hun bestaande activiteiten zonder ingrijpende veranderingen kunnen doorzetten. De overheid is aan zet om dit te doorbreken. De mythe dat de Hub zo belangrijk zou zijn voor de economie is ontstaan vanuit de jarenlange luchtvaartlobby. In plaats van het ‘pamperen’ van de luchtvaartsector, strenge normering en belastingen die airlines dwingen om de echte kosten in rekening te brengen zoals bij het gedachte experiment Fairline. Is ook beter voor de brede welvaart van Nederland.
ir. B. van Marlen
Mijn stelling is, na jaren van studie en analyses, dat de luchtvaartsector bewust de zaak besodemietert met hulp van de Staat de Nederlanden om de belangen van de aandeelhouders te behartigen (waaronder de Staat zelf en de Gemeente Amsterdam). De reiswereld gaat hier ook maar al te graag in mee. Op termijn gaat dit niet goedkomen, niet qua hinder en slaapverstoring, niet qua indammen van massatoerisme, noch qua klimaat.
Institutioneel Fossielisme
Naast de oerconservatieve luchtvaart is er nog iets aan de hand. Er is ook sprake van institutioneel fossielisme.
“Institutioneel fossielisme”:
1. alles bekijken ten faveure en in dienst van de fossiele industrie en dientengevolge steeds weer handelen ten koste van mens, kind, klimaat, natuur, leefomgeving, bodem, water en lucht
2. de fossiele (zeer ouderwetse) denkwijze die stamt uit de afgelopen 150 jaar en nog steeds overal gehanteerd wordt als het gaat om hedendaagse problemen
Het is nu 2023 en de wereld staat op een vork in de weg. Het institutioneel fossielisme is eigenlijk helemaal niet dienend voor de mens. Maar, er kan van binnenuit, institutioneel dus, gekozen worden voor een andere route. Dus stoppen we nu met de mens, aarde en leefomgeving vernietigen vanuit institutioneel fossielisme? Of slaan we de overlevingsweg voor de mensheid in en gaan we op mondiale schaal naar een echte duurzame, circulaire economie binnen de planetaire grenzen?
Het lijkt mij geen moeilijke en hoogstnoodzakelijke keuze. Te beginnen in Nederland bij het halveren van de luchtvaart en het afschaffen van de hub, het duidelijkste voorbeeld van institutioneel fossielisme.
Bourree
De KLM en Schiphol geloven in sprookjes? Het ontwikkelen en implementeren van duurzame brandstoffen voor de luchtvaart wordt op dit moment misbruikt door de luchtvaart om nu al meer vliegbewegingen te kunnen maken. Maar dit is bewust mensen op het verkeerde been zetten. Er worden amper duurzame brandstoffen gebruikt omdat ze duurder zijn dan fossiele brandstoffen die ook nog eens gesubsidieerd worden door belastingvrijstelling en de verduurzaming van de luchtvaart in gevaar brengt..
De beschikbaarheid van duurzame vervangers van kerosine is ook een sprookje.
“Nog een beetje wiebelig, Bambi” Een kwestie van geloof, geloof ik!
Anton
KLM en Schiphol geloven NIET in sprookjes. Ze handelen tegen beter weten in !!!! En onze overheid gaat daar ook nog in mee.