Burgers voor een gezonde leefomgeving en dus voor krimp van Schiphol

Actie

CO2-neutraal vliegen? Zet de Autoriteit Consument & Markt aan het werk!

foto: Gerd Altmann via Pixabay

4.8
(44)

Er is iets niet in de haak met CO2-compensatieclaims van de luchtvaartsector. Goed geïnformeerde burgers weten dat zulke claims niet deugen. Maar de claims blijven komen. Afgelopen weekend was het weer raak toen KLM Holidays in NRC mocht adverteren met CO2-compensatie als standaard onderdeel bij alle pakketreizen. KLM noemt dit op zijn eigen website zelfs CO2-neutraal.

Deel op XDeel op Linkedin

Als je deze advertentie zou geloven, lijkt het klimaatprobleem met vliegen al bijna opgelost. Bij een gewone KLM-vlucht is CO2-compensatie nog een optie die passagiers kunnen aanvinken, maar KLM Holidays biedt pakketreizen aan tegen een scherpe prijs met ‘CO2-neutraal’ vliegen standaard in het pakket.

Fantastisch toch? Wat zou daar nu mis mee kunnen zijn. Misschien had Jeroen van der Veer (oud-CEO Shell) het toch mis toen hij bij Nieuwsuur de gevolgen van het baanbrekende Shell-vonnis besprak. Hij had het daar namelijk wel erg vaak over KLM.

Zombie-claims
Helaas. Toch niet. Het idee dat compensatie voldoende zou zijn om de absolute milieuclaim ‘CO2-neutraal’ te mogen dragen, is een zombie-claim. Door wetenschappers en onderzoeksjournalisten is het idee allang dood verklaard en begraven, maar toch waart CO2-neutraal vliegen nog rond op het toneel. De afgelopen jaren zijn er genoeg documentaires, artikelen en wetenschappelijke publicaties uitgebracht om af te rekenen met deze onzin.

Het tv-programma Kassa (BNN-VARA) deed uitgebreid onderzoek en concludeerde dat er grote verschillen bestaan tussen luchtvaartmaatschappijen in de CO2-uitstoot die wordt berekend voor een bepaalde vlucht (bijvoorbeeld Amsterdam-Bangkok) en dat de prijs die wordt gerekend per ton uitstoot ook sterk uiteenloopt.

Op de website van bij voorbeeld KLM valt die prijs alleen indirect af te rekenen. Met €8,50 per ton CO2-uitstoot is die prijs veel te laag om de absolute milieuclaim CO2-neutraal te kunnen dragen. In vergelijking met zuster Air France of Lufthansa is compensatie bij KLM dan ook zeker goedkoop te noemen, terwijl ook deze maatschappijen onder vuur liggen voor het berekenen van een veel te lage prijs per ton CO2. Ook Rambam (BNNVARA) maakte in deze uitzending gehakt van compensatie als zijnde onvoldoende effectief.

In de klimaatpsychologie gaat men zelfs uit van het idee dat lage bedragen voor CO2-compensatie contraproductief zijn, omdat ze fungeren als een aflaat: consumenten passen hun gedrag niet aan, maar voelen zich door het betalen van de aflaat iets minder schuldig en gaan daardoor zelfs meer vliegen. Dit terwijl de ernst van de klimaatschade die het gevolg is van het (reis-) gedrag met de aflaat juist niet wordt erkend. Want hoe schadelijk kan een vliegreis nou eigenlijk zijn als je voor een vlucht Amsterdam-Bangkok nog geen 11 euro compensatie betaalt?

Blaffende reclamehonden
Dit jaar deed Hiske Arts een poging om de zombie te doden. Ze diende een klacht in bij de Reclame Code Commissie over een misleidende advertentie in de webshop van de Volkskrant. Dat ging over een ‘duurzame’ en ‘CO2-neutrale’ fly & drive naar Toscane.

Dat kan niet kloppen, dacht Arts, en na behandeling van de klacht gaf de Reclame Code Commissie Arts gelijk: de Volkskrant had in de advertentie niet de gehele reis CO2-neutraal mogen noemen. Eén onderdeel van de reis was niet CO2-neutraal: de accommodaties.

Een pyrrusoverwinning, zo beschouwde Arts deze uitkomst. Want ook de vliegreis, en in mindere mate het gebruik van de elektrische auto, kan nooit CO2-neutraal zijn. Bovendien merkte Arts scherp op dat de claim CO2-neutraal de deur wagenwijd openzet voor de claim CO2-positief. Door je vlucht voor 125 procent te compenseren ben je dan eigenlijk een klimaatheld. Save the earth, take a plane! Dit is helaas geen grap. Het gebeurt al.

Arts wilde in beroep, maar het beroep werd niet-ontvankelijk verklaard omdat Arts volgens de Reclame Code Commissie al had gewonnen. Een bijzonder besluit omdat Arts op twee belangrijke aspecten niet in het gelijk werd gesteld.

Het juridisch verweer van DPG Media hield stand: de uitgever mocht erop vertrouwen dat de vliegreis CO2-neutraal was, omdat betrouwbare derde partijen, KLM en Transavia in dit geval, zelf op hun website ook adverteren met CO2-neutraal vliegen via compensatie.

DPG Media erkende wel de discussie die hierover werd gevoerd, maar mocht toch zelf niet berispt worden voor het gebruiken van zo’n afgeleide milieuclaim van een derde partij? De Reclame Code Commissie was het hiermee eens.

Bliksemafleiders
De Nederlandse Reclame Code zit op zich goed in elkaar. Simpel gezegd moet reclame voor de ontvanger voldoende duidelijk herkenbaar zijn, en reclame mag niet misleiden.

Maar dat wil niet zeggen dat zelfregulatie van misleidende reclameclaims door de Reclame Code Commissie goed werkt. Gesteld zou zelfs kunnen worden dat het faalt.

Het is niet eenvoudig om als particuliere klager zonder rechtsbijstand een klacht te winnen bij de Reclame Code Commissie. Allereerst duren de klachtenprocedures verschrikkelijk lang.

Dit is in het voordeel van bedrijven die baat hebben bij misleidende duurzaamheidsclaims. Komt het tot een klacht, en wordt deze ook daadwerkelijk in behandeling genomen, kiest een groot bedrijf natuurlijk voor de inzet van zwaar juridisch geschut.

Er zijn niet eens heel getalenteerde juristen nodig om de meeste klachten succesvol te pareren. In veel gevallen is verwijzing naar een specifieke tekstuele claim ergens in de onderbouwing van de milieuclaim net voldoende om de Reclame Code Commissie ervan te overtuigen dat er toch onvoldoende grond bestaat om te concluderen dat er sprake is van expliciete misleiding.

Dit is zeker het geval als onduidelijk is waar de klacht zich precies op richt – het keurmerk, de rekenmethode, de prijs per ton CO2, de suggestie die uit zou kunnen gaan van een tamelijk absolute formulering als CO2-neutraal.

In de hoorzitting Arts versus de Volkskrant wist Arts voor de Reclame Code Commissie kennelijk onvoldoende duidelijk over het voetlicht te brengen dat niet ontkend werd dat er sprake was van CO2-compensatie door KLM en Transavia, maar dat het geschil zou moeten draaien om hoe ontoereikend deze compensatie is om te kunnen spreken over CO2-neutraal.

In wezen de kern van de zaak, maar in de uitgebreide behandeling werd het niet meer dan een bijzin.

Ervaren juristen zullen bovendien een kleine strategische concessie doen. Hiermee kan het risico op gezichtsverlies worden verkleind, want in veel gevallen stelt het de Reclame Code Commissie in staat om tot een soort salomonsoordeel te komen: beide partijen krijgen een beetje gelijk.

De casus Arts versus de Volkskrant was een mooi voorbeeld van die strategie. De jurist van DPG Media leek zeer bewust deze troefkaart in te zetten om de aandacht af te leiden van de olifant in de kamer: CO2-neutraal vliegen, naar Toscane, tegen een compensatiebedrag van 1,82 euro per enkele reis.

Twijfelen aan je gezonde verstand
Luchtvaartmaatschappijen en aanbieders van CO2-compensatieprojecten hebben een goed gevulde trukendoos om consumenten te misleiden. De gehanteerde strategie is eenvoudig: maak de leugen zo groot dat genoeg mensen het geloven. Zorg in ieder geval dat mensen gaan twijfelen aan hun gezond verstand.

Zorg er vervolgens voor dat de meeste mensen de informatie over CO2-compensatie niet snappen. Maak het consumenten moeilijk door er een goede speurtocht van te maken. Maak het zo ingewikkeld dat zelfs de Reclame Code Commissie het spoor bijster is, want ook deze commissie heeft niet de capaciteit om diepgravend onderzoek te doen naar ketenverantwoordelijkheid bij allerlei milieuclaims.

De trucs die worden ingezet zijn simpel maar doeltreffend. Het keurmerk moet vertrouwen opwekken over de kwaliteit van het compensatieproject. De onafhankelijke rekenmethode, aangeleverd door een groot kantoor als KPMG, gaat weer over de CO2-uitstoot per gevlogen afstand.

Love story
De prijs per ton uitstoot staat niet vermeld in de gehanteerde rekenmethode van dat kantoor. Die vermeld je niet. Indirect is deze prijs wel af te leiden, maar laten we wel wezen: Nederlanders en verhaaltjessommen, dat is niet echt een love story. Leg onder geen beding zomaar – uit jezelf – verantwoording af over deze cruciale rekenfactor. Of doe dat in ieder geval ergens anders.

Dreigt het gesprek lang op dit onderdeel te blijven hangen? Zoom uit en verleg de aandacht naar andere inspanningen die jouw bedrijf levert op het gebied van duurzaamheid. Herhaal je eerdere kernboodschap. Geef eventueel nog toe dat de claim CO2-neutraal natuurlijk niet betekent dat de vliegreis geen klimaatimpact heeft. Maar zo was de claim ook niet bedoeld.

De goede verstaander heeft het vast ook zo begrepen. Spijtig als hierover een verschil van inzicht is ontstaan. Over de precieze klimaateffecten van niet-CO2-gebonden emissies bestaat nog geen wetenschappelijke consensus en dat is waarom er nu voor gekozen is om alleen de CO2-uitstoot te compenseren.

Hoe doden we de zombie?
Zwaarder geschut lijkt nodig. Dat is er sinds kort ook. Er is sowieso het fantastische burgerinitiatief Reclame Fossielvrij. Die beweging wil dat er een verbod komt op fossiele reclame zoals er ook een verbod is op tabaksreclame. Dit is het hogere doel. Reclame Fossielvrij boekte dit jaar al mooie successen, bijvoorbeeld in de gemeente Amsterdam, waar nu reclame voor fossiele producten in de openbare ruimte is verboden.

Maar voordat zo’n alomvattende, landelijke wet er is, moeten we roeien met de riemen die we al hebben. Op basis van bestaande wet- en regelgeving is er ook al wel het een en ander mogelijk. Als er sprake is van handhaving.

De Tweede Kamer stelde begin 2020 al vragen aan minister Wiebes van Economische Zaken & Klimaat naar aanleiding van een kritisch artikel in Trouw over CO2-compensatieclaims. In de beantwoording gaf Wiebes aan dat hierin een rol is weggelegd voor de Autoriteit Consument & Markt (ACM). Wiebes gaf hierbij aan dat de ACM wel afhankelijk is van meldingen.

Het ligt voor de hand om te denken dat de Autoriteit Consument & Markt veel ruimte voor verbetering ziet. De ACM publiceerde namelijk vijf vuistregels voor eerlijke duurzaamheidsclaims die houvast bieden om melding te kunnen maken. In vergelijking met de Nederlandse Reclame Code die de Stichting Reclame Code hanteert, lijkt er iets minder ruimte te zijn voor vage claims.

  • Maak duidelijk welk duurzaamheidsvoordeel het product heeft. Betekent CO2-neutraal vliegen bijvoorbeeld dat de CO2-uitstoot die veroorzaakt wordt door jouw reis is geneutraliseerd?
  • Onderbouw duurzaamheidsclaims met feiten en hou ze actueel.
  • Vergelijkingen met andere producten, diensten of bedrijven moeten eerlijk zijn
  • Wees eerlijk en concreet over de duurzaamheidsinspanningen. Maak bijvoorbeeld een helder onderscheid tussen wat het bedrijf doet als geheel en wat de consument krijgt voor een specifiek product. Heel leuk om van KLM te weten hoeveel hectare bos inmiddels al is gepland in Panama, maar het helpt de consument niet om zich een beeld te vormen van de inspanningen die het bedrijf levert met 10,93 euro CO2-compensatie.
  • Zorg dat visuele claims en keurmerken behulpzaam zijn.

Melding maken bij de Reclame Code Commissie en de ACM werkt grotendeels hetzelfde. In beide gevallen dient u als burger/klager/consument/melder bondig te formuleren welke grieven u heeft of welke problemen u constateert.

Alleen het proces is anders. De Reclame Code Commissie behandelt ontvankelijk verklaarde klachten tijdens een hoorzitting, terwijl de Autoriteit melders niet rechtstreeks informeert over wat er gebeurt met een melding om eventueel onderzoek niet te beïnvloeden.

Toch biedt deze route kansen. Meer burgers en meer meldingen betekent meer druk. De ACM heeft als wettelijke taak om daadwerkelijk te handhaven en kan, anders dan de Reclame Code Commissie, ook boetes uitdelen.

Door een meldpunt voor meldingen bij te houden kunnen we de Autoriteit Consument & Markt afdwingen dat er een onderzoek komt naar claims over CO2-neutraal vliegen.

Doe mee!
De input van een melding kunnen burgers zelfstandig formuleren door de hele customer journey te doorlopen die je zou doorlopen bij het boeken van een ticket. Stel vooral ook vragen aan de klantenservice met de vijf vuistregels als leidraad. Op welke momenten gaat je bullshitdetector af?

Kortom: wie helpt er mee met het maken en insturen van meldingen? We hebben hiervoor een meldpunt aangemaakt. Deel de melding die u hebt gemaakt via [email protected].

En/of maak uw melding rechtstreeks bij de Autoriteit Consument & Markt >>

Als u behalve de ingezonden melding ook een geanonimiseerde melding meestuurt, kunnen we die gebruiken voor publicatie op deze site.

Dit artikel werd eerder door auteur Eric Stam gepubliceerd op Linkedin.

Interessant bericht? Overweeg aub een donatie via iDeal.

Wat vindt u van dit artikel?

Klik op een ster om het stuk te waarderen

Gemiddeld 4.8 / 5. Aantal stemmen: 44

Nog geen stemmen. Geef als eerste uw mening!

FavoriteLoadingSla dit artikel op in uw favorieten
  1. Ad

    Meermaals heb ik bij de reclame code Commissie klachten ingediend tegen feitelijk onjuiste dus misleidende reclame en ook met succes. Belangrijk is om te laten zien dat degenen tot wie de reclame zich richt bewust op het verkeerde been worden gezet.
    Het lijkt me m.b.t. die luchtvaart- en reis reclames niet zo’n lastige opgaaf om misleiding aan te tonen.

  2. Robby van den Broek

    Zoals gewoonlijk is dit weer een misleidende advertentie en is de misleiding welke wij bij alle uitspraken van zowel de politieke leiders voor meer economie, luchtvaart en handel de uitspraken van Benschop en de met opzet foutief gedane berekeningen mbt de herrie en uitstoot die de bewoners rondom de luchthavens ondervinden. Er wordt nog steeds dag en nacht gevlogen op de Buitenveldertbaan, wel of geen Coronatijd, controle staat op een laag pitje en vliegen vlg afspraak is een wassen neus. De bevolking wordt overstelpt met kletskoek. De kap van oerbos gaat onverminderd door ondanks de kennis over het fotosynthese proces wat in de natuur via bomen plaats vindt en toch wordt het zodanig aan de mensen verkocht dat jonge aanplant dit proces veiligstelt doch niets is minder waar.. denk aan de nieuwe bio-energie, opgewekt door houtskool, door meer CO2 en fijnstof.

  3. F.looren de jong

    Ik zou graag meer actie zien.
    Vooral richting de gebruikers en net als bij roken een meer maatschappelijke benadering.
    Met name de media. In de benoeming van het woord vakantie wordt te vaak vlieg vakantie bedoeld. Kortom, zonder vliegen is er kennelijk geen vakantie.
    Ook TV programmas zijn veel vliegtuig gerelateerd, Robinson, Noortje, ik vertrek, all jou need is love.
    Allemaal langlopende verleiders van vlieg vakantie
    Waarom staan we daar niet voor de deur met spandoeken en toeters?

    2
  4. Elsie

    Moedeloos word ik hiervan.
    Helder uitgelegd wat héél onhelder is.
    Volksverlakkerij! Als er wordt gecompenseerd dan zou er een boom worden geplant of elders co² worden verminderd.
    Het aantal vluchten per dag zou na een jaar een oceaan met bomen opleveren.

Geef een reactie

Translate